Bij buitensluiting denk u wellicht alleen maar aan de pesterijen op het schoolplein maar staat u nooit stil bij de oorzaken van het pestgedrag.
Binnen de ontwikkeling van baby-kind-volwassenen-senior is met name de leeftijd van zes- tot acht jaar belangrijk in de bewustwording van een jong mens zijn eigen identiteit en plek in de samenleving. Het kind wordt zich bewust van zijn eigen kunnen en begint met het positioneren binnen een groep van leeftijdsgenoten. Dit is een onbewust leerproces vanuit het beschermingsinstinct om te kunnen overleven als toekomstig volwassen persoon. Tijdens dit proces, is het hebben van een veilige basis om op terug te kunnen vallen enorm belangrijk; hierbij kun je aan het opvoedmilieu en het hechtingspatroon denken binnen het gezin. Als het gaat om pesten zijn er al talloze programma’s gemaakt, boeken geschreven en zelfs trainingen gemaakt om de gevolgen van buitensluiting aan te pakken maar wanneer wordt er ooit gekeken naar de kern van het probleem?
Bij het Essentieplein kijken we in plaats van alleen naar de problematiek van het pesten ook naar de onderliggende oorzaak van buitensluiting binnen groepen. We benaderen hierbij buitensluiting als een gevolg voor pesten en verstoting. Als we bestuderen waarom een groepsdynamiek veranderd is dat altijd te herleiden naar een veranderende situatie die heeft plaatsgevonden bij één van de groepsleden. Vier tot zes weken na zo’n situatie kan bij het ontbreken van een vangnet een andere groepsdynamiek ontstaan. Hierbij is een actieve deelname te zien als pester, ontvanger of aanjager bij de persoon die te maken heeft gehad met een veranderende situatie.
Oorzaken die buitensluiting zouden kunnen veroorzaken
Er zijn een aantal oorzaken die buitensluiting zouden kunnen veroorzaken. Deze kunnen we in zeven thema’s onderverdelen die hieronder worden aangekaart.
Anders zijn, als je andere keuzes maakt dan het collectief zul je (negatieve) aandacht krijgen en wellicht afgekeurd worden. Dit kan veroorzaakt worden door afgunst of doordat je een bedreiging voor de groepsnorm vormt. Voorbeeld: de hele klas zit op voetbal en jij zit op basketbal, de groep kent deze sport niet en zal je dus verstoten omdat je niet binnen de lijntjes van het collectief kleurt.
Prestatie, je valt met je prestaties buiten het gemiddelde van de groep waardoor je op valt. Als je onder presteert geeft dat mensen de kans om je te vernederen en als je boven het gemiddelde presteert zullen mensen proberen je naar beneden te halen vanuit eigen onzekerheid. Voorbeeld: Je vriend haalt gemakkelijk hoge cijfers in Wiskunde terwijl jij hard moet ploeteren voor een zesje, je gaat vanuit jaloezie je vriendje neerzetten als een ‘nerd’ waardoor hij zijn eigen kunnen gaat bagatelliseren.
Onzekerheid en rolverdeling
Onzekerheid, naast dat dit een veelvoorkomend gevolg van buitensluiting is, is het ook een onbewuste oorzaak die je zal meedragen. Als je onzekerheden hebt ontwikkeld zal het moeilijk zijn deze in nieuwe situaties te negeren. Doordat je onzeker bent kun je in nieuwe situaties dus ook onbewust vatbaarder worden voor buitensluiting. Voorbeeld: Na de zomervakantie komt je klasgenootje met een opvallende kledingstijl binnen. Hij was er al nerveus over en dat geeft klasgenootjes de kans om raken grappen te maken. Deze grapjes is hij niet gewend en hij voelt zich erg gekwetst en onzeker. De grapjes houden aan hij kiest ervoor zijn manier van expressie te onderdrukken en mee te gaan met het collectief. De grapjes verminderen maar zijn onzekerheid blijft.
Rolverdeling en/of onbesproken (veranderende) verwachtingen binnen de groep, door een verandering bij één van de groepsleden kan de hele groepsdynamiek veranderd worden. Voorbeeld: een populair meisje in de klas komt na de vakantie terug met een bril, ook wordt ze voorin de klas gezet zodat ze het bord goed kan lezen. Er worden grapjes gemaakt en haar zelfverzekerdheid verminderd. Haar aanzien binnen de groep verdwijnt en haar rol binnen de groep is overgenomen door een andere leerling die de ‘’grappigste’’ opmerkingen maakt.
Persoonlijke vraagstukken of ervaringen, gebeurtenissen in het heden kunnen je onbewust terugbrengen naar (onverwerkte) ervaringen uit je jeugd. Voorbeeld: Een collega zijn vriend beland door een ongeval in het ziekenhuis, de situatie is onzeker. De collega gaat steeds meer piekeren over een situatie uit zijn kindertijd waarbij hij getuige was van een zwaar ongeval dat hij niet heeft verwerkt. Tijdens het piekeren komen er beelden van toen terug, met veel vragen over of de twee momenten bij elkaar horen en wat hij had kunnen doen om het ongeluk bij zijn vriend te voorkomen. Door de situatie is hij vaker afgeleid op zijn werk. Zijn collega`s vinden dat hij zich niet moet aanstellen.
Veranderende gebeurtenis, door een ingrijpende gebeurtenis
Veranderende gebeurtenis, door een ingrijpende gebeurtenis in bijvoorbeeld je privéleven kun je onthecht raken van de groep en misschien ook van jezelf. Ondanks dat iets voor jou een enorme impact kan hebben, zullen je groepsleden dat vergeten. Er kunnen raken grappen worden gemaakt waardoor je steeds meer naar binnen keert en automatisch onthecht raakt van de groep. Voorbeeld: Je ligt in scheiding vlak nadat je een belangrijke nieuwe functie hebt gekregen op je werk, na een aantal weken zijn je collega’s jouw relatie breuk vergeten maar ze zien wel dat jij onder je eigen kunnen presteert. De druk wordt erg hoog gelegd en je distantieert je van het collectief.
Scheiding, een groot deel van de huwelijken lopen tegenwoordig stuk. Als er twee kampen ontstaan moet het kind zijn weg vinden tussen de ouders in en is hij hierbij ook slachtoffer. Een grote verandering als deze kan gevolgen hebben in het gedrag van een kind en kan hij vatbaarder worden voor pesten en buitensluiting. Ook kunnen er pesterijen ontstaan tussen de twee ex-geliefde waarvan het kind de dupe van is. Voorbeeld: ouder 1 ontvangt woensdag een brief van de voetbalvereniging van het kind over de vervroegde training op zaterdag. Vrijdag gaat het kind naar ouder 2 en zaterdag verschijnen ze te laat op de voetbalclub. Ouder 2 wordt neergezet als boosdoener, de andere ouders distantiëren zich en het kind is van slag.
Vaak voorkomende gevolgen van buitensluiting
Tevens zijn deze oorzaken, ook vaak verbonden met de gevolgen. Zo zie je vaak dat mensen die te maken hebben gekregen met buitensluiting, op één of meerdere bovenstaande begrippen beïnvloed worden. Dus stel: er is op een negatieve manier benadrukt dat je prestatie afwijkt van die van het collectief, zul je je nu wellicht ‘’anders’’ voelen.
Wellicht is het u opgevallen dat er in het lijstje van de oorzaken niet de begrippen: pester of dader worden genoemd. Zou het u verbazen als ik vertel dat deze begrippen ook volkomen zinloos zijn in het proces naar de oplossing voor buitensluiting?